„Feeling like a fake” Posted in: Blog

Zdarza się, że ktoś uważa, że nie zasłużył na sukces i nie wierzy we własne osiągnięcia, bo to „jedynie” wynik zbiegu okoliczności czy szczęścia, a nie posiadanych kompetencji. I choć raczej mało osób mówi (i myśli) o sobie jako o oszuście, to tzw. syndrom (zespół) oszusta (ang. impostor syndrome, impostor phenomenon, IP), dotyka zdecydowaną większość osób, także pracowników naukowych (za: Filarowska i Schier, 2018).

Syndrom oszusta został po raz pierwszy opisany przez Pauline R. Clance i Suzanne A. Imes (Kets de Vries, 2005). Oznacza on „niezdolność do uznawania własnych osiągnięć za konsekwencję posiadanych umiejętności i poczucia bycia kimś, kto oszukał swoje otoczenie, co do swoich kompetencji” (Kuleta i Wasilewska). Choć zgodnie z definicją słownikową oszust to „osoba, która świadomie wprowadza w błąd” (por. https://sjp.pwn.pl/slowniki/oszust.html), to opisywany syndrom nie dotyczy zachowania oszukańczego sensu stricte, a samego poczucia, że się kogoś oszukuje. Syndrom oszusta jest bowiem subiektywnym zniekształceniem poznawczym (TED).

Opisywany syndrom wiąże się z przekonaniem, że własne sukcesy zawdzięcza się nie posiadanym kompetencjom, ale np. wdziękowi, posiadanym kontaktom, zbiegowi okoliczności czy szczęściu. Osoby dotknięte tym syndromem przez „kryteria zewnętrzne” uznawani są za osoby mające osiągnięcia w danej dziedzinie, „kryteria wewnętrzne” natomiast nakazują określać je jako nieznaczące/mało znaczące (Kets de Vries, 2005).

Osobie z IP towarzyszy ciągła obawa, że nie podoła oczekiwaniom własnym i innych. Nie jest w stanie docenić swoich zasług, co wpływa, że pojawia się niewiara, co do zasługiwania na nagrodę. Występuje u niej i strach przed sukcesem, i strach przed porażką (Kets de Vries, 2005).Osoby dotknięte tym syndromem obawiają się, że nie powtórzą podobnych sukcesów w przyszłości, a ludzie z ich otoczenia wkrótce odkryją ich brak kompetencji (Kuleta i Wasilewska). Występuje u nich tendencja do stawiania sobie wyższych (od innych) wymagań, umniejszaniu pozytywnych informacji zwrotnych. Skupiają się nadmierne na potencjalnych porażkach (TED). Występuje więc umniejszenie sukcesu a wyolbrzymienie porażki i nadmierna koncentracja na popełnionych błędach (Kets de Vries, 2005). Osoba dotknięta tym syndromem nie jest w stanie uwierzyć we własne siły, ma niską pewność siebie i myśli, że inni lepiej sprawdziliby się w jej roli, bo są po prostu lepsi. Stąd częste zwroty, które są przez wypowiadane to: „nie jestem tego wart”, „nie zasługuję na to”, czy „za chwilę ktoś odkryje prawdę, że nie nadaję się do niczego” (TED; Corkindale).

Z badań naukowych wynika, że istnieje związek między syndromem oszusta a: (Kets de Vries, 2005; Filarowska i Schier, 2018)

• nasileniem objawów depresyjnych i lękowych,
• ogólnie odczuwanym cierpieniem psychicznym,
• perfekcjonizmem,
• złą samooceną,
• pracoholizmem,
• prokrastynacją.

Bibiografia

• Corkindale G., Overcoming Imposter Syndrome, “Harvard Business Review Home”, https://hbr.org/2008/05/overcoming-imposter-syndrome [29.09.2020].
• Filarowska M., Schier K. (2018), Zespół impostora, czyli o poczuciu intelektualnej fałszywości, „Psychoterapia”, 2 (185), 35–45.
• Kets de Vries M. F. R. (2005), The Dangers of Feeling Like a Fake, “Harvard Business Review”, 83(9), 108–116.
• Kuleta M., Wasilewska M., Konsekwencje zdrowotne zjawiska parentyfikacji, http://www.academia.edu/download/37150295/Parentyfikcja_art.docx [29.09.2020].
• TED, Mike Cannon-Brookes, How you can use impostor syndrome to your benefit, https://www.youtube.com/watch?v=ZkwqZfvbdFw [29.09.2020].
• https://sjp.pwn.pl/slowniki/oszust.html [29.09.2020].

Opracowała: Lena Grzesiak